ރާއްޖޭގައި އިސްލާމް ދީން އުނގަންނައި ދެއްވުމާއި ދީނީ ރޮނގުން ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރެއްވުމަށް ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވި ޝައިހް އުސްމާން އަބްދުﷲ އަވަހާރަވެއްޖެއެވެ.

އުސްމާން އަވަހާރަވީ މިއަދު ފަތިހުގެ ވަގުތެއްގައި މާލޭގައެވެ.

އެނގިފައިވާ ގޮތުގައި  އުމުރުން 85 އަހަރުގައި އުސްމާން އަބްދުﷲ އަވަހާރަވީ ފަތިސްނަމާދު ކުރައްވަން ވުލޫއު ކުރައްވައިގެން ނަމާދަށް ތައްޔާރުވިތަނާ ކަހަލަ ގޮތަކަށް ކަމަށެވެ.

އެމަނިކުފާނަކީ 2012 ވަނަ އަހަރު ޝަރަފުވެރިކަމުގެ ޤައުމީ އިނާމުވެސް ލިބިވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެކެވެ.

ޝައިހް އުސްމާން މަތީ ތައުލީމު ހާސިލްކުރެއްވީ، ކުއްލިއްޔާ އުޞޫލުއްދީން ވައްދަޢުވާއިންނެވެ. ކިޔަވާ ވިދާޅުވެގެން މާލެ ވަޑައިގެން، ފުރަތަމަ ކުރެއްވީ، ދީނީ ރޮނގުން ނަސޭހަތް ދެއްވުމަށް އެކިރަށްރަށަށް ވަޑައިގަތުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅެވެ. އޭގެފަހުން [މަދްރަސަތުއްޠައިބާ]ގެ ނަމުގައި މާލޭގައި ސްކޫލެއް އުފައްދަވައި، އެތަން އުވާލަންދެންވެސް އެތަނުގައި ކިޔަވައިދެއްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އަދި އޭނާގެ އުފަން ރަށް ށ. މަރޮށީގައި އޭނާގެ ޢާއިލީ ސްކޫލެއް ކަމުގައިވާ މަދްރަސަތުލް މުނައްވަރާގެ ކަންކަން ޢަމަލީގޮތުން ބެލެހެއްޓެވުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތުވެސް އުފުއްލެވިއެވެ. ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ވަރަށްގިނަ ރަށްރަށަށް ޢުސްމާން ވަނީ ޒިޔާރަތް ކުރައްވައި، ދީނީގޮތުން މީހުން ހޭލުންތެރި ކުރުވުމުގެ ތަފާތު ޕްރޮގްރާމްތައް ހިންގަވާފައެވެ.
 
ޢުސްމާން ޢަބްދުﷲގެ އަޑު، ރާއްޖޭގެ ހަބަރުފަތުރާ ވަސީލަތަކުން ނީވޭ ދުވަހެއް މަދުވާނެ ކަމަށް ދެންނެވުމަކީ، ދެންނެވޭ ކުށް ބަހަކަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެން ޢިބާރާތަކުން ދަންނަވާނަމަ، އޭނާއަކީ ރާއްޖޭގެ ހަބަރުފަތުރާ ވަސީލަތްތަކުގެ އާއިލާގެ މެންބަރެކެވެ. އެހާވެސް ބޮޑަށް އެ ދާއިރާއާ ގުޅުން ބޮޑެވެ. އޭނާއަށް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ޢިލްމު، މުޖުތަމަޢުގެ ފައިދާއަށްޓަކައި ބޭނުންކުރައްވަމުން ގެންދަވާ ބޭފުޅެކެވެ. ދިވެހި ރާއްޖޭގެ އަޑުންނާއި ޓެލެވިޒަން މޯލްޑިވްސްއިން ފޮނުއްވާ ދީނީ އެކި ޕްރޮގްރާމްތަކުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގެން، ތަފާތު އެތައް މައުޟޫޢަކަށް ދީނީ ނަސޭހަތްވަނީ ދެއްވާފައެވެ. އަދި ވަގުތުން ގެނެސްދޭ އެކި ޕްރޮގްރާމްތަކުގައިވެސް ބައިވެރިވެވަޑައިގެން، ޢާންމުންގެ ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބު ދެއްވައި، ޢުޘްމާނަށް އެނގިވަޑައިގެން ހުންނެވި މިންވަރަކުން ދީނީ ކަންކަން ގެންދަވަނީ ރައްޔިތުންނަށް އޮޅުންފިލުއްވައި ދެއްވަމުންނެވެ. ވަގުތުވެވަޑައިގެންނެވި މިންވަރަކުން ޕްރޮގްރާމްތަކުގައި އޭނާ ބައިވެރިވެވަޑައިގަންނަވަމުން ގެންދަވަނީ، އެއީ ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ވަރަށްބޮޑު އުފާފުޅެއް ކަމަށް ދެކެވަޑައިގެންނެވެ.
 
ރާއްޖޭގައި ޒަކާތުގެ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރެއްވުމަށް އެންމެބޮޑަށް މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވި ބޭފުޅަކީ، ޢުސްމާން ޢަބްދުﷲ އޭ ދެންނެވުމަކީ، އެހެން ބޭފުޅުންނަށް ކުރެވޭ ބޭއިންޞާފެއް ކަމަކަށް ނުދެކެމެވެ. 1983 ވަނަ އަހަރު، އޭރުގެ ރައީސް އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް، ޒަކާތާބެހޭ އޮފީހުގެ ނަމުގައި އޮފީހެއް އުފައްދަވައި، އެތަން ހިންގެވުމުގެ ބުރަ މަސްއޫލިއްޔަތު، ޢުޘްމާން ޢަބްދުﷲއާ ހަވާލުކުރެއްވިއެވެ. ޢުޘްމާން ހުށަހެޅުއްވި ޒަކާތާބެހޭ ތަފާތު ގިނަ ޕްރޮގްރާމްތަކެއް ވަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޑުންނާއި ޓެލެވިޜަން މޯލްޑިވްސް އިން ފޮނުއްވާފައެވެ.
 
ޢުސްމާން ޢަބްދުﷲއަކީ، ދީނީ ރޮނގުންވެސް ތަފާތު އެތައް ފޮތްތަކެއް ލިޔުއްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. އޭގެތެރޭގައި [ދަމުނަމާދާއި ސުންނަތް ނަމާދުތައް] މިފޮތާއި، [އިސްލާމްދީނުގައި އަންހެނުންގެ ޢައުރަ] މިފޮތް ހިމެނެއެވެ. އަދި ތަރުޖަމާ ކުރައްވާފައިވާ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން [ފިޤުހުއް ސުންނާ] މިފޮތާއި، ނަމާދާއި، ޙައްޖާއި، ރޯދައާ ބެހޭގޮތުން ކުރެވިފައިވާ ސުވާލުތަކަކަށް، ސަޢުދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މުފްތީއެއް ކަމުގައިވާ ފަޟީލަތުއްޝައިޚު ޢުޘައިމީން ދެއްވާފައިވާ ޖަވާބުތަކެއްގެ ތަރުޖަމާ ހިމެނެއެވެ.  މިދެންނެވި ހުރިހާ ފޮތްތަކަކީ، ޗާޕުކުރައްވައި ޝާއިޢު ކުރައްވާފައިވާ ފޮތްފޮތެވެ. 
 
ޢުސްމާން ތަރުޖަމާ ކުރައްވައި، ޝާއިޢު ނުކުރެއްވި ހުރި ވަރަށްގިނަ ފޮތްތައްވެސް އެބަހުއްޓެވެ. އޭގެތެރޭގައި، ކީރިތި ނަބިއްޔާ مُحَمَّـد صـلّى الله علـيـه وسـلّم ގެ ސީރަތުގެ މައްޗަށް ތަރުޖަމާ ކުރައްވާފައިވާ ފޮތާއި، [އުންމަތުގެ ޢާންމު މުސްލިމުންނަށް ބޭނުންތެރި ފިލާވަޅުތަކެއް] މިފޮތާއި، ސޫރަތުލް ފާތިޙާއާ ގުޅިފައިވާ މަޢުލޫމާތުތަކުގެ މައްޗަށް ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެއްވެސް ހިމެނެއެވެ.
 
ޢުސްމާންގެ އެކިއެކި ލިޔުއްވުންތައް، ރާއްޖޭގެ އެކިއެކި ނޫސް މަޖައްލާތަކުގައިވެސް ގެންދަވަނީ ޝާއިޢު ކުރައްވަމުންނެވެ. ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުން ހަފްތާއަކު އެއްފަހަރު ނެރުއްވަމުން ގެންދެވި [ދީނުގެ މަގު] މިނޫހަށްވެސް އޭނާ ގަވާއިދުން ލިޔުއްވަމުން ގެންދެވިއެވެ.
 
ކުރީގެ މަޢުހަދުއް ދިރާސާތިލް އިސްލާމިއްޔާ އުފެދުނީއްސުރެ، މުދައްރިސެއްގެ ގޮތުން ޢުޘްމާނުވަނީ ދިގު މުއްދަތެއްގައި ޚިދުމަތް ކުރައްވާފައެވެ. އަދި އިމާމުން ތަމްރީނުކުރާ ކޯހުގައި ކިޔަވައިދެއްވައި، އިމާމުން ތަމްރީނު ކުރެއްވުމުގައިވެސް ވަރަށް މުހިންމު ޙިއްޞާއެއް އަދާކުރައްވާފައިވެއެވެ.  
 
ޢުސްމާން ޢަބްދުﷲ އަކީ ޒަކާތާބެހޭ އޮފީހުގެ އިތުރުން، ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް ރިލިޖަސް އެފެއާޒްގަޔާއި، މިނިސްޓްރީ އޮފް ޖަސްޓިސް އެންޑް އިސްލާމިކް އެފެއާޒްގަޔާއި، އިސްލާމީ ކަންތައްތަކާބެހޭ އެންމެމަތީ މަޖިލީހުގައި ދިގު މުއްދަތަކަށް ހިދްމަތް ކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ.

އުސްމާން އަބްދުﷲ އަކީ މޭ 2020 ގައި އަވަހާރަވި، އެމްއެޗްއޭގެ ވެރިޔާ ހުސައިން އަބްދުﷲ ގެ އެއްބަނޑުއެއްބަފާ ކޮއްކޮ އެވެ.